Πέμπτη 19 Σεπτεμβρίου 2013

Αστυνομία: το φαίνεσθαι και το είναι

Μία είναι η απολύτως αναγκαία προϋπόθεση, για να αποφύγουμε την πολιτική και κοινωνική ανωμαλία, την εκτεταμένη βεντέτα και αυτοδικία: να πιστέψει το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας ότι η συντεταγμένη Πολιτεία, και ειδικότερα η αστυνομία, έχει τη βούληση και την ικανότητα να επιβάλει το νόμο - και μάλιστα αντικειμενικά, αμερόληπτα. Ποιος θα πείσει κάποιον που νοιώθει απροστάτευτος από την αστυνομία ή και, ακόμη περισσότερο, δυνητικό θύμα της αστυνομικής αυθαιρεσίας να μη προσπαθήσει να βρει ο ίδιος το δίκαιό του; Είναι έργο που έχουμε ξαναδεί, και στο εξωτερικό και στη χώρα μας, με ολέθρια εξέλιξη.

Σήμερα διάχυτη είναι η πεποίθηση ότι η αστυνομία δεν είναι αμερόληπτη. Ότι ανέχεται επιλεκτικά ενέργειες από τη Χρυσή Αυγή - καταγγέλλονται επανειλημμένες πράξεις βίας κατά μεταναστών στο κέντρο της Αθήνας που συνάντησαν την αδιαφορία της αστυνομίας, περίεργη συμπεριφορά κατά τις διαδηλώσεις που φθάνει σε σημείο σύμπραξης μεταξύ αστυνομίας και Χρυσής Αυγής, εκτιμάται ότι τα μέλη των σωμάτων ασφαλείας είναι ψηφοφόροι της Χρυσής Αυγής κατά 50%, ενώ πολύ προφανές παράδειγμα είναι και η ανοχή που επεδείχθη στην κατάληψη στην Κακαβιά. Αν σ' αυτά προστεθούν και οι καταγγελίες για βία κατά μεταναστών εκ μέρους στελεχών της ίδιας της αστυνομίας, είναι σαφές ότι η αστυνομία, δικαίως μάλλον παρά αδίκως, δεν έχει την έξωθεν καλή μαρτυρία (όχι τόσο για το τι ψηφίζουν οι αστυνομικοί, όσο για τις υπόλοιπες πράξεις και παραλείψεις).

Η έλλειψη της έξωθεν καλής μαρτυρίας έχει και μια ακόμη δυσμενή συνέπεια: εμποδίζει συναισθηματικά και ηθικά τους πολίτες να συνδράμουν την αστυνομία στο έργο της, ειδικά όταν πρόκειται για την παρεμπόδιση επεισοδίων ή καταστροφών, καθώς δίνεται η εντύπωση ότι η αστυνομία εκμεταλλεύεται τις πληροφορίες που μπορεί να αντλήσει από τους πολίτες, για να μεροληπτήσει υπέρ της Χρυσής Αυγής και κατά των πολιτικών της αντιπάλων. Ο πολίτης που, υπό άλλες συνθήκες, θα συνεργαζόταν με την αστυνομία, θεωρεί ότι γίνεται σπιούνος, χαφιές, καρφί κ.λπ.

Αυτό πρέπει να αλλάξει. Σε μια συντεταγμένη Πολιτεία η εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς δεν είναι απλή θεωρητική άσκηση, αλλά προϋπόθεση για την ομαλότητα. Και, προκειμένου να θεμελιωθεί η εμπιστοσύνη αυτή, μετά από όλα αυτά, η αστυνομία είναι που πρέπει να αλλάξει και την εικόνα της, αλλά και τις μεθόδους της. Συνήθως αυτό σημαίνει περισσότερη διαφάνεια και περισσότερο εξωτερικό έλεγχο (όχι, όμως, στο βαθμό που θα θίγεται η υπηρεσιακή αυτοτέλεια της αστυνομίας). Ο έλεγχος μπορεί να είναι δικαστικός, κοινωνικός, τεχνολογικός (λ.χ. ανακρίσεις με βιντεοσκόπηση), η αστυνομία μπορεί να αναπτύξει συνεργασία με τις μεταναστευτικές κοινότητες, με συλλογικότητες, ο διάλογος πρέπει να αντικαταστήσει την καχυποψία. Σε πολύ πιο περίπλοκες καταστάσεις, με τεράστιες κοινωνικές και πολιτισμικές διαφορές μεταξύ αστυνομικών και πολιτών και κοινοτήτων μεταξύ τους, έχουν εφαρμοσθεί με επιτυχία κάποιες από τις παραπάνω μεθόδους.

Φυσικά και οι αστυνομικοί δεν πρέπει να αντιμετωπισθούν από τις προϊστάμενες υπηρεσιακές και πολιτικές αρχές ως κατά τεκμήριο κακοί και διεφθαρμένοι. Αλλά αναγκαίο περιεχόμενο των ημερησίων διαταγών και της εκπαίδευσής τους πρέπει να είναι και η προσέγγισή τους στο σύνολο των πολιτών. Το καθήκον τους είναι να φροντίζουν για την τήρηση της νομιμότητας ανεξαρτήτως προσώπων - το ποινικό μας δίκαιο τυποποιεί πράξεις, όχι φρονήματα ή προσωπικές ιδιότητες. Γνωρίζουμε ότι το καθήκον αυτό είναι δύσκολο, επικίνδυνο και δεν αμείβεται όπως πρέπει. Αλλά, χωρίς να φταίνε πολλοί από τους αστυνομικούς, υπάρχει μια σχηματισμένη εικόνα από μεγάλο μερίδιο της κοινωνίας εις βάρος τους. Είναι προς το συμφέρον τους, και προσωπικό και υπηρεσιακό, να την ανατρέψουν.

Τετάρτη 18 Σεπτεμβρίου 2013

Κράτος δικαίου: ο στόχος του φασισμού

Τι σημαίνει "δέχομαι το κράτος δικαίου"; Σημαίνει ότι, ακόμη κι εάν ο χειρότερος εγκληματίας κάνει το χειρότερο έγκλημα εις βάρος του πιο αγαπημένου μου προσώπου, δεν πρόκειται να βγω παγανιά να τον πιάσω και να τον εκτελέσω (μόνος ή οργανώνοντας απόσπασμα), ούτε μια τρίχα του δεν θα πειράξω. Θα ζητήσω να το κάνει αυτό η Πολιτεία. Και αν η Πολιτεία, παρ' ελπίδα, τον απαλλάξει, θα το αποδεχθώ. Σημαίνει ότι ακόμη κι εάν ανήκω στη συντριπτική πλειοψηφία, σέβομαι τα θεμελιώδη δικαιώματα της μειοψηφίας, το δικαίωμά τους να έχουν άλλη θρησκεία ή καταγωγή ή ερωτική προτίμηση από μένα, να τους κάνουν ευτυχισμένους άλλα πράγματα από αυτά που κάνουν εμένα ευτυχισμένο. Δεν θα διανοηθώ να τους επιβάλω τις δικές μου αντιλήψεις.

Τι σημαίνει "αποδέχομαι την οχλοκρατία"; Σημαίνει ότι δεν με πειράζει να λυμαίνονται τη γειτονιά μου, την πόλη μου, τη χώρα μου συμμορίες -μαφιόζικες, πολιτικές, επαναστατικές, ιδεαλιστικές, δεν έχει σημασία- που αποφασίζουν οι ίδιες και εφαρμόζουν το δίκαιο, που είναι ταυτοχρόνως εισαγγελείς, αστυνομικοί, δικαστές και εκτελεστικά αποσπάσματα. Καλά, ποτέ δεν θα βγω να πω "αποδέχομαι την οχλοκρατία" ή κάτι τόσο στομφώδες. Θα πω, όμως, "καλά κάνουν τα παιδιά, τα πνίγει το δίκαιο". Θα φωνάξω, ενδεχομένως, τα καλόπαιδα αυτά να επανορθώσουν μιαν αδικία που θεωρώ ότι υπέστην ο ίδιος, να αποδώσουν δικαιοσύνη. Θα αδιαφορήσω επειδή ασκούν λίγο περισσότερη βία από την απαραίτητη, "έλα μωρέ τα παιδιά, σιγά, για καλό το έκαναν". Δεν θα με πειράξει που θα τα βάλουν με τίποτε περιθωριακές ομάδες - ξένους, αλλόθρησκους, αλλοδαπούς, ομοφυλόφιλους. "Τι θέλουν κι αυτοί και ζουν ανάμεσά μας; Δεν πάνε κάπου αλλού, να κάνουν τα δικά τους";

Σε κάποιες άλλες χώρες, όπως ήδη ξέρουμε, κάποιοι αποδέχθηκαν την οχλοκρατία και φρόντισαν να καπαρώσουν θέσεις, ώστε να είναι με την πιο δυνατή συμμορία. Μελανοχίτωνες, πορεία προς τη Ρώμη - εγκαθιδρύθηκε από μία συμμορία ο φασισμός. Σε δέκα χρόνια περίπου το ίδιο έργο επαναλήφθηκε στη Γερμανία. Καθιερώθηκε ο εθνικοσοσιαλισμός. Βία, τσαμπουκάς, στην αρχή, μεγαλύτερη ή μικρότερη νομιμοποίηση μέσω εκλογών ενίοτε, κατάλυση των δικαιωμάτων όσων δεν ανήκαν στις συμμορίες εν τέλει. Συντάγματα, ατομικά δικαιώματα, ανεξάρτητη δικαιοσύνη, ό,τι συγκροτεί το κράτος δικαίου, όλα αυτά αντιμετωπίσθηκαν ως αφόρητες τυπικότητες.

Η οχλοκρατία είναι το όπλο των φασιστών (ανεξαρτήτως ειδικότερου "ιδεολογικού" προκαλύμματος). Στο τέλος θα φέρει αλληλοσφαγή και εμφύλιο, μέχρις ότου επικρατήσει μία μερίδα με τη βία - και πιο πολλές πιθανότητες έχει η μερίδα που εκπαιδεύει στρατιωτικά τα μέλη της σε θερινές κατασκηνώσεις. Και δεν αντιμετωπίζεται παρά μόνο μέσα από τους θεσμούς, αυτές τις "αφόρητες τυπικούρες" που συγκροτούν το κράτος δικαίου. 

Οι στιγμές είναι κρίσιμες, επειδή η ένταση, το μίσος, αλλά και η ταραχή και η στενοχώρια στην είδηση ότι ένας συνάνθρωπός μας δολοφονήθηκε, πιθανότατα για πολιτικούς λόγους, μπορεί να πυροδοτήσουν ένα νέο γύρο αυτοδικίας, συγκρούσεων, οχλοκρατίας. Ο φερόμενος ως δράστης πρέπει να δικασθεί, τυχόν εμπλοκές πολιτικού κόμματος πρέπει να διερευνηθούν και τα αποδεικτικά στοιχεία να προσκομισθούν σε δικαστήριο και η καταδίκη να γίνει μόνον εάν υπάρχει βεβαιότητα περί την ενοχή των κατηγορουμένων. Από το φυσικό του δικαστή, χωρίς να πάρουμε εμείς το νόμο στα χέρια μας, χωρίς να θελήσουμε οι ίδιοι να απονείμουμε δικαιοσύνη. Η ανάγκη για νηφαλιότητα μεγάλη όσο ποτέ - εάν χάσουμε την ψυχραιμία μας, εάν συμβάλουμε στην κατάλυση του κράτους δικαίου, τότε οι φασίστες θα έχουν πετύχει το στόχο τους. Η εγκαθίδρυσή τους στην εξουσία θα είναι απλώς θέμα χρόνου.