Στο περιθώριο

Στο περιθώριο νοιώθουμε πιο άνετα. Μοναξιά. Μικρότερος έλεγχος, μεγαλύτερη ελευθερία. Περισσότερος χώρος για την ανάπτυξη του εγωισμού μας. Αλλά και δικαιολογία για τους εαυτούς μας: φταίνει οι άλλοι, οι πολλοί που δεν μας καταλαβαίνουν. Φταίνε αυτοί που θέλουν να τους λέμε μόνο ευχάριστα, να τους κολακεύουμε. Ξέρουμε εμείς, οι άλλοι δεν ξέρουν. Ποιος θα κάτσει να μας ακούσει, όλοι αρκούνται στην επιφανειακή ανάγνωση, στα εύκολα συνθήματα.

Τα λέγαμε αυτά μέσα μας ή και μεταξύ μας όλα αυτά τα χρόνια; Ναι. Κακίζαμε τη νοοτροπία του Έλληνα, το συμφεροντολογισμό του, το ρουσφετολογικό σύστημα που ύψωνε τείχος τεράστιο και αξεπέραστο στις προσπάθειές μας. Μόνο που το τείχος αυτό ήταν κτισμένο και από άλλους, αλλά και από εμάς και, στην πραγματικότητα, μας χώριζε όχι από το εκλογικό σώμα καθ' αυτό, αλλά από την κοινωνία. Η ιδέα που είχαμε για τον εαυτό μας μας κρατούσε στο περιθώριο. Κάπου μας βόλευε. Κάπου διατηρούσαμε ανέπαφη την ιδέα που είχαμε για την ανωτερότητά μας.

Πάντα θέλαμε να βοηθήσουμε την πατρίδα. Πριν την κρίση μπορεί να μιλούσαμε (μόνοι εμείς, φυσικά) για τα επερχόμενα κακά. Αλλά σαν να μη το πιστεύαμε, δεν κάναμε ό,τι μπορούσαμε, για να πείσουμε. Μετά, όταν η κρίση φάνηκε να δικαιώνει τις προβλέψεις μας, νομίσαμε ξαφνικά ότι γίναμε δημοφιλείς. Πιστεύαμε ότι θα μπούμε στη Βουλή, συζητούσαμε ποιο υπουργείο θα πάρουμε (φυσικά θα μας έδιναν τα πιο απαιτητικά: Οικονομικών, Εσωτερικών, Υγείας), ποια μεταρρύθμιση, από αυτές που είχαν συγκλονίσει ως προτάσεις το εκλογικό σώμα, θα εφαρμόζαμε πρώτα. Πιστέψαμε ότι βγήκαμε από το περιθώριο, επειδή ο λαουτζίκος ξύπνησε και άρχισε να μας καταλαβαίνει.

Τα αποτελέσματα των εκλογών μας επανέφεραν στην πραγματικότητα. Περιθώριο ήμασταν, περιθώριο παραμένουμε. Φυσικά δεν φταίγαμε εμείς, υπερτιμήσαμε την ωριμότητα του λαού. Και τη δεύτερη φορά, εκεί όπου μας συνέθλιψε το δίπολο, έφταιγαν οι συνθήκες, όχι εμείς. Οι ήπιες απόψεις μας δεν κατάφεραν να εισχωρήσουν στον πολιτικό διάλογο, εξ αιτίας της πόλωσης.

Και μετά βρεθήκαμε εκεί, όπου ήμασταν από την αρχή: στο περιθώριο. Κάτι πήγαμε να κάνουμε, κάπου να αρχίσουμε ν' ακούμε περισσότερο, να δούμε μήπως τελικά υπάρχουν και άλλοι περιθωριακοί, που μπορούμε να ενωθούμε μαζί τους και να ξεφύγουμε από το περιθώριο, να μπούμε λίγο στο κέντρο. Αλλά ούτε κι αυτό μας άρεσε, θεωρήσαμε ότι έτσι προδίδουμε αρχές και αξίες προαιώνιες. Διαπιστώσαμε ότι το πρόβλημά μας είναι η οργάνωση - αν καταφέρναμε να οργανωθούμε, τότε θα απλώναμε τα δίχτυα μας παντού, θα ήμασταν σε όλο το φάσμα του συστήματος και όχι στο περιθώριο. Το όνειρο αυτό το ζούμε ακόμα. Μήπως ήλθε η ώρα και να τσιμπηθούμε κιόλας;

ΥΓ. Το περιθώριο χαρακτηρίζεται από μεγάλους εγωισμούς. Η χρήση του πληθυντικού μεγαλοπρεπείας σ' αυτό το κείμενο, επομένως, δεν πρέπει να ξενίσει.

Η δουλειά της τρόικας

Για όλα τα δεινά μας φταίει η τρόικα*. Φταίει που καταπίνει το αίμα του λαού. Φταίει που δεν προωθούνται οι μεταρρυθμίσεις. Φταίει για την ύφεση. Φταίει για την ανεργία. Φταίει για την απώλεια της εθνικής μας κυριαρχίας. Φταίει που είναι απόλυτη στις απαιτήσεις της - ή που δεν έχει απαιτήσεις για ανάπτυξη (που συνήθως συνδέονται με τη διάχυση περισσότερου χρήματος στην αγορά).

Η τρόικα έχει μιαν αποστολή: να διασφαλίσει ότι οι δανειστές (ήτοι τα λοιπά κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) θα μπορέσουν να πάρουν πίσω τα χρήματα που μας δάνεισαν. Είναι σαφές ότι απαραίτητη προϋπόθεση για την ευδοκίμηση της αποστολής τους είναι η χώρα μας να γνωρίσει ανάπτυξη. Είναι μεγάλα τα χρέη και μακρύς ο χρόνος της αποπληρωμής τους, η αποπληρωμή των χρεών δεν διασφαλίζεται με βραχυπρόθεσμες βελτιώσεις σε δείκτες, αλλά με τη συνολική (και μάλιστα θεαματική) ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, πράγμα που όλοι φωνάζουμε ότι θέλουμε. Επομένως, σε μεγάλο βαθμό, ό,τι είναι καλό για την τρόικα, είναι καλό και για εμάς.

Η τρόικα έχει ένα πλεονέκτημα και ένα μειονέκτημα. Το πλεονέκτημα είναι ότι λογοδοτεί στα αντίστοιχα όργανα και δεν έχει εξαρτήσεις από το ελληνικό πολιτικό σύστημα. Δεν οφείλει χάρες, δεν έχει εμπλακεί σε ρουσφέτια, δεν υποχρεούται να σκεφθεί πώς θα εξακολουθήσει να βολεύει τους κομματικούς στρατούς που κατέλαβαν το Δημόσιο. Αυτό βέβαια συνεπάγεται και ότι η τρόικα δεν ξέρει πώς λειτουργεί το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα (ακόμη έχει να μάθει πολλά!) και πολλές φορές δεν μπορεί ν' αντιληφθεί τις διάφορες πολιτικές ισορροπίες που πρέπει να τηρηθούν από μια κυβέρνηση που προέρχεται από τα σπλάχνα του πολιτικού συστήματος που ρήμαξε τη χώρα, Έχει και ένα πρόσθετο μειονέκτημα η τρόικα: παρά τα όσα λέγονται, η χώρα μας δεν έχει απολέσει την εθνική της κυριαρχία. Η τρόικα δεν νομοθετεί. Και οι όποιες διαφωνίες της με τους ασκούντες την εκτελεστική και νομοθετική εξουσία δεν μπορούν να είναι αντικείμενο δημόσιας διαβούλευσης (αφού η τρόικα δεν έχει λαϊκή νομιμοποίηση, ούτε αποσκοπεί να αποκτήσει), αλλά ζήτημα προς συζήτηση και, ενδεχομένως, διαπραγμάτευση μεταξύ των προϊσταμένων της τρόικας και της κυβέρνησης.

Η αποσολή της τρόικας ασκείται μέσω της μιας, μοναδικής εισηγητικής αρμοδιότητας που έχει: προτείνει να χορηγηθεί ή να μη χορηγηθεί κάθε φορά η δόση της δανειοδότησης της χώρας μας από τους τρεις δανειστές της κυρίως ελέγχοντας εάν έχουν τηρηθεί τα συμφωνηθέντα (στα μνημόνια που συνοδεύουν τις δανειακές συμβάσεις). Πόσο μπορεί με αυτό να επηρεάσει τις εσωτερικές εξελίξεις; Αρκετά. Θεωρητικά η εισήγησή της μπορεί να παρακαμφθεί με πολιτικά κριτήρια (εδώ έχει σημασία η συμμετοχή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, στο οποίο τέτοια κριτήρια δεν πολυ-πιάνουν), όμως στην πράξη ακολουθείται. Ωστόσο, παρά τους μεσοπρόθεσμους μακροοικονομικούς στόχους που είναι σημαντικοί, στην καταβολή κάθε δόσης κρίνονται, όπως είναι φυσικό, οι περισσότερο βραχυπρόθεσμες δημοσιονομικές επιδόσεις της χώρας μας και, ειδικότερα, η συμμόρφωση με αναληφθείσες μερικότερες υποχρεώσεις.

Αυτό το εκμεταλλεύονται οι κυβερνήσεις, οι οποίες αποδίδουν κάθε αντιδημοφιλές μέτρο στην τρόικα και αντιστέκονται όσο μπορούν σε πραγματικές μεταρρυθμίσεις, των οποίων η απόδοση θα ήταν μακροπρόθεσμη. Δεν είμαι σίγουρος ότι, όπως λειτουργεί ο μηχανισμός του δανεισμού της χώρας μας, η τρόικα θα είχε την ευχέρεια να πιέσει την κυβέρνηση και την κυβερνητική πλειοψηφία για περισσότερες μεταρρυθμίσεις, απειλώντας να εισηγηθεί την παρακράτηση της εκάστοτε επόμενης δόσης. Το βέβαιον, όμως, είναι ότι ως ελληνικό εκλογικό σώμα αυτός που λογοδοτεί σ' εμάς δεν είναι η τρόικα, αλλά η κυβέρνηση - την τρόικα πρέπει να την κουμαντάρουν οι δανειστές μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να φειδόμεθα κριτικής προς την τρόικα, αλλά να γνωρίζουμε ότι μια τέτοια κριτική ενέχει τον κίνδυνο να ενισχύσει τον αντιμνημονιακό λαϊκισμό (και όχι την ορθή κριτική για τη βραχυπρόθεσμη επίτευξη δημοσιονομικών στόχων και όχι την πραγματοποίηση μεταρρυθμίσεων) και ότι, εν τέλει, εάν η κυβέρνησή μας υιοθετήσει μια πραγματικά μεταρρυθμιστική πρόταση, δεν θα είναι η τρόικα αυτή που θα την εμποδίσει.

Τέλος, δεν πρέπει να τρώμε το παραμύθι που θέλει να πουλήσει η κυβέρνηση, προκειμένου να δικαιολογήσει τις σπασμωδικές της κινήσεις - η προσπάθεια της κυβέρνησης να διατηρήσει άθικτο, κατά το δυνατόν, το πελατειακό κράτος οδηγεί σε διαπίστωση ότι δεν τηρήθηκαν τα συμφωνηθέντα. Δουλειά της τρόικας είναι να το επισημάνει. Δουλειά της κυβέρνησης είναι να μην έχει αφήσει τα πράγματα να φθάσουν σ' αυτό το σημείο.

*Ως τρόικα, για τις ανάγκες αυτής της ανάρτησης, εννοούμε τους εκπροσώπους των τριών ομάδων δανειστών μας (κράτη-μέλη Ευρωζώνης, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) στην Ελλάδα.

Ο Ηρόδοτος και η Χρυσή Αυγή

Η Χρυσή Αυγή σε ανακοίνωσή της ανέφερε με καμάρι ότι τα μέλη της διαβάζουν και γνωρίζουν Αριστοτέλη και Πλάτωνα, αντίθετα με τον Roger Waters που απλώς τους επικαλείται. Αυτή η δήλωση, σε συνδυασμό με τον αυτοπροσδιορισμό του κόμματος ως εθνικιστικού, με βάζει στον πειρασμό να παρατηρήσω ότι μάλλον δεν έχουν διαβάσει Ηρόδοτο ή, τουλάχιστον, δεν τον θεωρούν και κάποιο σπουδαίο ανάγνωσμα.

Ο Ηρόδοτος θεωρείται ο πατέρας της ιστορίας. Τα 9 βιβλία των ιστοριών του έχουν ως κορμό τους Περσικούς πολέμους. Ωστόσο, πώς ξεκινά; Ξεκινά με την περιγραφή των ανατολικών λαών, των Βαβυλωνίων, των Αιγυπτίων, των Μήδων, των Περσών. Και χωρίς καμμίαν αιδώ περιγράφει πολλά από τα ήθη τους με τρόπο επαινετικό. Τολμά να υπονοήσει ότι αρχαιότερος λαός του κόσμου ήσαν οι Φρύγες (και όχι οι Έλληνες), όπως και ότι πολλές θεότητες του ελληνικού δωδεκαθέου έχουν αιγυπτιακή προέλευση.

Αυτά τα γράφει ο πρώτος θεωρούμενος επιστήμων της ιστορίας - επειδή προσπαθεί συνειδητά να ξεχωρίσει την αλήθεια από το μύθο, επειδή στο κείμενό του περιέχει και κρίσεις για τη βασιμότητα του ενός ή του άλλου ενδεχομένου. Η γραφή του είναι ψύχραιμη. Διαβάζοντας όλο το έργο του, ένας Έλληνας θα μπορούσε να νοιώσει υπερηφάνεια όχι μόνο για τα κατορθώματα των (βιολογικών ή όχι, δεν έχει σημασία) προγόνων του, αλλά κυρίως για τις αξίες που συνδέθηκαν με την άμυνα κατά της περσικής εισβολής, για την αγάπη για την ελευθερία και για τη φιλοπατρία, που ανάγονται σε αξίες μεγαλύτερες ακόμη και από τη ζωή. 

Όμως αυτό δεν κάνει εθνικιστικό ανάγνωσμα τις Ιστορίες του Ηροδότου για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος, ο πιο εμφανής, είναι ότι οι αξίες που αναγνωρίζει κανείς στους Έλληνες μαχητές της περιόδου των περσικών πολέμων έχουν καταστεί πλέον πανανθρώπινες ή, τουλάχιστον, αξίες του δυτικού πολιτισμού συνολικότερα. Ο δεύτερος είναι ότι από κανένα σημείο του αναγνώσματος δεν μπορεί κανείς να νοιώσει το συναίσθημα που χαρακτηρίζει τον εθνικισμό, το μίσος για τους άλλους.

Οι Ιστορίες του Ηροδότου φανερώνουν την ήρεμη αυτοπεποίθηση ενός σπουδαίου πολιτισμού, ο οποίος όχι μόνο δεν έχει να φοβηθεί άλλους πολιτισμούς, αλλά με προθυμία ενσωματώνει στοιχεία τους που του ταιριάζουν. Ενός πολιτισμού που τείνει να γίνει οικουμενικός όχι με τα όπλα, αλλά μέσω της επικράτησης των ιδεών του. Αυτός είναι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, ο πολιτισμός που γέννησε τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, ο πολιτισμός που συνδιαμόρφωσαν ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης και έχει γίνει πλέον κτήμα πανανθρώπινο. Αν θελήσουν οι φίλοι και οπαδοί της Χρυσής Αυγής να τον κατανοήσουν, πρέπει πρώτα να ξεκινήσουν από τον Ηρόδοτο. Αλλά όσοι τον διαβάσουν με προσοχή και τον καταλάβουν δεν νομίζω ότι θα παραμείνουν οπαδοί της ιδεολογίας που η Χρυσή Αυγή προβάλλει.

ΥΓ. Για τους παραπάνω λόγους ο Ηρόδοτος είναι ένα από τα πρότυπά μου - και γι' αυτό η απεικόνιση της προτομής του έχει επιλεγεί για το παρόν ιστολόγιο.

ΥΓ2. Δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά ως note στη σελίδα μου στο Facebook στις 24 Ιουλίου 2013.